نــــــــــــــــــگار : «پرخاشگری کلامی معمولا با صدای بلند همراه است و استفاده از الفاظ نادرست و ناسزا را نیز دربرمی گیرد. با این حال، تحقیر دیگران که می تواند به صورت کلامی و غیرکلامی اتفاق بیفتد نیز به نوعی مصداقی از رفتارهای ناخوشایند و پرخاشگرانه است. پس ناسزا و توهین بخشی از پرخاشگری کلامی را شامل می شود، اما تمسخر،
تحقیر، کنایه و متلک گویی هم جزئی از رفتارهای پرخاشگرانه است».
بچه که بودیم، اگر حرف نامناسبی از دهان‌مان بیرون می‌‌پرید زود دست‌مان را جلوی دهان می‌گرفتیم تا نشان دهیم چقدر از گفتن این حرف ناراحت و پشیمان شده‌ایم.
انگار خودش از دهان مان بیرون آمده و ما هیچ تقصیری در این جریان نداشته ایم. اگر هم گفتن چنین کلماتی تکرار می شد، پدر و مادر بیکار نمی نشستند و زود دست به کار می شدند تا این عادت نامناسب هر چه زودتر از سرمان بیفتد. این وقت ها بود که تنبیه های جور واجور هم به دیگر شیوه های تربیتی شان اضافه می شد تا بچه ها بفهمند هر حرفی را نباید زد.
در دوران کودکی، نه تنها پدر و مادر که حتی غریبه ترها هم وقتی کودک حرف بدی می زند به این فکر می افتند که چطور او را متوجه اشتباهش کنند و برای همین از شیوه های مختلفی کمک می گیرند؛ شیوه هایی از اخم کردن و حرف نزدن با او گرفته تا زندانی کردن در اتاق و ریختن کمی فلفل نوک زبانش، اما کاش می شد روی زبان بعضی از آدم بزرگ ها هم فلفل ریخت. بزرگ ترهایی که یادشان رفته هر حرفی را نباید گفت. بزرگ ترهایی که توهین و ناسزاگویی را بد که نمی دانند هیچ، بلکه این کار به یکی از عادت های روزمره شان هم تبدیل شده است.
خشمگین می شویم و پرخاش می کنیم
بعضی ها خیلی راحت به خودشان اجازه می دهند فقط به بهانه عصبانی بودن، هر حرفی بزنند و هر عملی را انجام دهند. آنها فکر می کنند همین که به کسی صدمه ای نمی زنند کافی است؛ ناسزاگویی که دردسری ندارد! برای همین هم وقتی عصبانی و خشمگین می شوند، هر چه را دوست داشته باشند، به زبان می آورند و از هیچ کس و هیچ چیز هم خجالت نمی کشند. اما آیا واقعا همیشه خشم منجر به پرخاشگری می شود؟ اصلا خشم چه تفاوتی با پرخاشگری دارد؟ مسلما اگر بخواهیم این قضیه را به درستی درک کنیم، ابتدا لازم است این دو مفهوم را از یکدیگر متمایز کنیم.
پیام بالا مرتبط باسوالات رهبر انقلاب در جمع پرشور هزاران نفر از دانشجویان، درباره سبک زندگی می باشد.
رهبر معظم انقلاب اسلامی در جمع پرشور هزاران نفر از دانشجویان، دانش آموزان و دیگر جوانان خراسان شمالی، «سبک زندگی» را بخش اساسی و حقیقی پیشرفت و تمدن سازی نوین اسلامی خواندند.
دکتر مهرنوش دارینی، روان شناس و مشاور خانواده در گفت وگو با «جام جم» در این باره چنین توضیح می دهد: خشم دربرگیرنده افکار، تصورات، هیجانات و احساسات فیزیکی است که به دلیل شدید بودنش، ممکن است افراد کنترل کمتری بر آن داشته باشند. پرخاشگری اما نوعی شیوه رفتاری است که به دنبال خشم ایجاد می شود. به عبارت دیگر، می توان گفت پرخاشگری رفتاری است که به قصد آزار و آسیب رساندن به خود فرد، شخصی دیگر یا اشیاء انجام خواهد شد.
پرخاشگری به شیوه های مختلف
یکی داد می زند، یکی ظرف و ظروف خانه را می شکند، عده ای کتک کاری می کنند و به دیگران صدمه می زنند، بعضی ها شروع به ناسزاگویی می کنند و گروهی هم با نیش و کنایه، خشم و ناراحتی شان را نشان می دهند. با این که این افراد برخوردهای متفاوتی نشان می دهند، ولی همه آنها رفتارهایی پرخاشگرانه به حساب می آید. بنابراین پرخاشگری فقط به درگیری های فیزیکی محدود نمی شود و انواع دیگری را نیز دربرمی گیرد.
دکتر دارینی نیز با اشاره به این که به طور کلی دو شیوه پرخاشگری مطرح شده، می گوید: یکی از این موارد پرخاشگری ابزاری است که شیء محور است و شیوه دیگر، پرخاشگری خصومت آمیز یا ارتباطی است که شخص محور است و این پرخاشگری ها، هم به صورت کلامی می تواند اتفاق بیفتد و هم به صورت غیرکلامی.
تحمل نمی کند، فریاد می زند
بعضی ها هرطور دوست داشته باشند، با دیگران رفتار می کنند و خیلی متوجه پرخاشگری های شان نیستند. آنها معمولا تصور می کنند پرخاشگری مشکلی ارثی است که برای رفع آن کاری از دست فرد برنمی آید. در حالی که به گفته دکتر دارینی، روبه رو شدن با مشکلات و نداشتن صبر و تحمل کافی یکی از عوامل موثر در بروز رفتارهای پرخاشگرانه است.
وی با اشاره به این که عوامل ژنتیکی نیز می تواند بر خشمگین بودن فرد تاثیر بگذارد، یادآور می شود: برخی کودکان در بدو تولد، بچه هایی تندخو و زودرنج هستند و خیلی زود هم عصبانی می شوند. بنابراین می توان گفت عوامل ژنتیکی نیز در این مساله دخالت دارد. البته گاهی هم پرخاشگر بودن ناشی از یادگیری شیوه های غلط برخورد با مسائل ناراحت کننده است، اما این که چرا بسیاری از افراد حتی در سنین بزرگسالی نیز به این شیوه روی می آورند و پرخاشگر می شوند هم دلایل متعددی دارد؛ ناکامی هایی که اشخاص در زندگی داشته و دارند، مشاهده رفتارهای خشونت آمیز، تحریک شدن از سوی اطرافیان و قرار گرفتن در موقعیت های خاص ازجمله مواردی است که می تواند فرد را مستعد بروز چنین رفتارهایی کند. البته نباید فراموش کنیم گاهی پرخاشگری به یک عادت تبدیل می شود و فرد گاه و بی گاه، بی دلیل و با دلیل، رفتارهایی پرخاشگرانه از خودش نشان می دهد.
آنها تنها می مانند
آقای محمدنژاد همیشه عصبانی است و رفتاری پرخاشگرانه با دیگران دارد. فرزندانش تا وقتی کوچک بودند با رفتارهای پدر می ساختند و حالا که خودشان به دوره بزرگسالی رسیده اند، نمی توانند شرایط موجود را تحمل کنند. برای همین تا جایی که امکان داشته باشد از او دوری می کنند و دوست ندارند دور و برش باشند. فرزند بزرگ تر که حالا خودش مادر سه فرزند است، می گوید: هر یک از ما مشکلات خودمان را داریم و از صبح تا شب باید با این مشکلات زندگی را بگذرانیم، برای همین واقعا تحمل رفتارها و پرخاشگری های پدرم برای ما سخت است و ترجیح می دهیم خیلی به دیدنش نیاییم. فقط هر روز با تماس های تلفنی سعی می کنیم از حالش باخبر شویم.
آنها از این وضع راضی نیستند، ولی تحمل شرایط فعلی را هم ندارند. مسلما کنار آمدن با چنین افرادی راحت نیست و خیلی ها نمی توانند با این شرایط سازگاری پیدا کنند. بنابراین طبیعی به نظر می رسد افراد پرخاشگر، اطرافیان خود را براحتی از دست بدهند.
آن طور که دکتر دارینی می گوید، رفتارهای پرخاشگرانه موجب می شود هم خود فرد در حالت تنش و ناآرامی قرار بگیرد و هم اطرافیان و دیگر افراد از رفتار او ناراحت شوند. بنابراین بتدریج چنین افرادی تنها می شوند و تنها می مانند، چون دیگران تمایلی ندارند اوقاتشان را با چنین شخصی سپری کنند.
ناسزاگویی و پرخاشگری کلامی نه تنها می تواند موجب انزوای فرد شود که حتی موجب خواهد شد دیگران او را فردی بی ادب و بی نزاکت بشناسند. علاوه بر این موارد، استفاده از کلمات نادرست در جامعه تنش ها را افزایش می دهد و موجب درگیری در اجتماع می شود.
کودکان هم می توانند پرخاشگر شوند
بعضی از پدر و مادرها فکر می کنند پرخاشگری فقط مخصوص بزرگ ترهاست؛ بخصوص کسانی که در زندگی مشکلات زیادی دارند. غافل از این که کودکان هم می توانند رفتارهای پرخاشگرانه داشته باشند، اما با نشانه هایی مخصوص سن و سال خودشان.
دکتر دارینی یادآور می شود: لجبازی، کتک کاری، گاز گرفتن و خراب کردن اشیاء از جمله نشانه هایی است که می تواند پرخاشگری را در کودکان نشان دهد. البته با افزایش سن معمولا پرخاشگری های فیزیکی کمتر شده و در مقابل شاهد افزایش میزان پرخاشگری های کلامی هستیم.
خانم بهشتی که مادر دو فرزند هشت و ده ساله است، نگران رفتارهای پرخاشگرانه فرزندانش است و فکر می کند پسرش که فرزند بزرگ تر خانواده است، رفتارهای پرخاشگرانه ای دارد. او رفتارهای پسرش را با دختر کوچک تر مقایسه می کند و به این نتیجه می رسد که او مثل خواهرش نیست. در صورتی که به گفته این روان شناس، در دختران پرخاشگری معمولا کمتر به حالت فیزیکی نمایان می شود، ولی در پسران بیشتر شاهد این مساله هستیم.
وی می افزاید: معمولا نوزادان ۹ تا ۱۰ ماهه بیشتر گرسنگی، بیماری یا درد را تجربه می کنند که همه این موارد ممکن است موجب خشمگین شدن آنها شود. در این سنین، بچه ها اغلب با صدای بلند گریه می کنند و خشم شان را به کمک گریه یا پرتاب دست و پای خود به اطراف نشان می دهند. این وضع تاحدود هجده ماهگی ادامه دارد و این بچه ها هم با گریه و بهانه گرفتن خشم خود را بروز می دهند، اما از هجده ماهگی تا حدود چهار سالگی، کودکان خیلی زود و راحت ناامید می شوند و با لحنی پرخاشگرانه سعی می کنند به خواسته شان برسند. پس از آن نیز تا حدود هشت سالگی پرخاشگری با ضربه یا صدمه زدن به دیگران نمایان می شود.
دکتر دارینی با اشاره به عواملی که موجب بروز رفتارهای پرخاشگرانه می شود، توضیح می دهد: کودکان وقتی رفتارهای دیگران را می بینند، نکات متعددی را از آنها می آموزند. بنابراین نباید فراموش کنیم بچه ها با دقت زیادی به همه رفتارهای اطرافیان شان توجه می کنند و آنها را یاد می گیرند. خشونت هم یکی از این رفتارهاست که اغلب نیز در اوایل دوران رشد از محیط اطراف می آموزند.
لازم نیست فقط ناسزا بگویید
می گویند «بشین و بفرما» باهم فرق دارد. درست است که معنی هر دو مورد یکسان است، اما تفاوتی جزئی و در عین حال بزرگ در این دو کلمه نهفته است؛ همان چیزی که خیلی ها به آن دقت نمی کنند و همیشه آن را نادیده می گیرند. بعضی ها تصور می کنند همین که به کسی ناسزا نگویند، کافی است. عده ای هم بهتر از گروه اول، صدای شان را هم کنترل می کنند تا بلند نشود ولی مراقب محتوای حرف شان نیستند.
اما بد نیست به این موضوع هم توجه داشته باشیم که به گفته دکتر دارینی، پرخاشگری کلامی معمولا با صدای بلند همراه است و استفاده از الفاظ نادرست و ناسزا را نیز دربرمی گیرد. با این حال، تحقیر دیگران که می تواند به صورت کلامی و غیرکلامی اتفاق بیفتد نیز به نوعی مصداقی از رفتارهای ناخوشایند و پرخاشگرانه است.
پس ناسزا و توهین بخشی از پرخاشگری کلامی را شامل می شود، اما تمسخر، تحقیر، کنایه و متلک گویی هم جزئی از رفتارهای پرخاشگرانه است که نباید از آنها غافل شویم. شاید یک کنایه به ظاهر کوچک بتواند سرآغاز دعوایی بزرگ باشد.
آرامش تان را حفظ کنید
یک حرف ساده و یک متلک کوچک می تواند به اتفاقی وحشتناک تبدیل شود. کسانی که در اوج عصبانیت بدون توجه به تاثیر حرف شان ناسزا می گویند و طرف مقابل را تحقیر می کنند شاید هیچ وقت به این موضوع فکر نکرده باشند که همان حرف های به ظاهر ساده و کم اهمیت می تواند زمینه ساز مشکلاتی بزرگ شود.
خیلی از دعواها و کتک کاری هایی که حتی به آسیب دیدن یک انسان یا مرگ او منجر می شود، از یک حرف ساده شروع می شود؛ حرفی که خیلی وقت ها نمی دانیم می تواند چه آتشی برپا کند. بنابراین خوب است هنگام عصبانیت، به جای پرخاشگری و ناسزاگویی، کمی قدم بزنید، یک لیوان آب خنک بنوشید یا صحنه را ترک کنید.
در ضمن یادتان باشد به شیوه هایی سالم باید خشم تان را کنترل کنید که این کار هم نیاز به تمرین و آموزش دارد. بنابراین خوب است از دوران کودکی و نوجوانی، این عادت ناپسند را از فرزندتان دور کنید تا در بزرگسالی هم هیچ وقت به چنین رفتارهایی روی نیاورد.
دکتر دارینی خاطرنشان می کند: زمانی که برای اولین بار حرف نادرستی را از کودک می شنوید، بهتر است آن را نادیده بگیرید، ولی باید حواستان را جمع کنید و ببینید این کلمه باز هم از زبان او تکرار می شود یا نه و در صورت تکرار شدن هم به جای تنبیه و دعوا باید در مورد ناسزاگویی با فرزندتان صحبت کنید و برایش توضیح دهید. در ضمن خوب است رفتار و نحوه صحبت کردن خودتان را نیز کنترل کنید تا بهتر بتوانید متوجه شوید کودک این حرف های نادرست را از کجا و به چه طریقی آموخته است.
به همین دلیل، متخصصان و کارشناسان امور تربیتی توصیه می کنند بچه ها را از محیط هایی که در آن ناسزا رد و بدل می شود، دور کنید و نگذارید مدتی طولانی در این فضاها بمانند. همچنین آموزش روش های جایگزین (مانند نفس عمیق کشیدن) به جای پرخاشگری و حفظ آرامش والدین نیز راهکارهایی برای مقابه با این مشکل است.
دکتر دارینی تاکید می کند: اگر بیان احساس خشم به صورت قاطعانه و نه پرخاشگرانه باشد، روشی سالم به حساب می آید و برای حل این مشکل موثر است.